نهال بهداشت روان به ثمر نمی رسد

نمودار تشکیلاتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به احتمال زیاد با هدف کوچک­سازی دولت دگرگون شد. در تشکیلات جدید، معاونت سلامت این وزارت­خانه دوباره در الگوی ساختاری پیشین، یعنی دو معاونت بهداشت و درمان تعریف شد، با این تفاوت که برخی از زیر­مجموعه­های پیشین این دو معاونت با تغییر نام در بخش­های گوناگون پراکنده و از پوشش معاونت اصلی خارج شدند. در جریان این تغییرهای پرشتاب و چه بسا کارشناسی نشده ی سازمانی، متأسفانه دفتر سلامت روانی- اجتماعی و اعتیاد استقلال خود را از دست داد. در سال­های اخیر به­دلیل اهمیت و گسترش هشداربرانگیز مشکلاتی مانند نابسامانی­های روانی و آسیب­های اجتماعی و اعتیاد، دفتر سلامت روانی- اجتماعی به­صورت تشکیلاتی مستقل اداره می­شد، ولی اکنون این دفترِ مستقل از حالت مجموعه­ای رو به گسترش به زیر­مجموعه­ای کوچک و حاشیه­ای تبدیل شده است. البته برای نخستین بار نیست که به دلیل سیاست­گذاری­های نادرست با بازگشت به نقطه صفر مواجه می­شویم! در شرایطی که سازمان بهداشت جهانی افسردگی را مهم ترین بیماری در چند سال آینده اعلام و ستاد مبارزه با مواد مخدر بر لزوم ایجاد ساختار سازمانی مجزا  و مشخص  در دانشگاه­های علوم­پزشکی سراسر کشور تأکید کرده است، ازهم گسستگی دفتر سلامت روانِ وزارت بهداشت رویدادی پرسش­برانگیز و شگفت­آور است که به­هیچ­وجه با برنامه ریزی­های وزیر و معاون پیشین این وزارت­خانه در مورد فعالیت مستقل حوزه های سازمانی سلامت روان و پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد هماهنگی ندارد. بدیهی است پیامدهای منفی این ناهماهنگی­ها در سطح فراگیر، گریبان­گیر دانشگاه­های علوم­پزشکی خواهد شد که گروه مستقل سلامت روانی- اجتماعی و اعتیاد را راه اندازی کرده­اند.تغییر نمودار تشکیلاتی وزارت بهداشت بار دیگر بر پایبند نبودن ما به برنامه­ریزی­های درازمدت مهر تأیید می زند، که با تغییر یک مقام ارشد در یک سازمان، بیشتر برنامه­ها و حتی سمت­های اداری آن سازمان به­هم­ ریخته و از ابتدا بازتعریف می­شود! این تغییر نشان داد حرف و ادعای مسئولان و سیاست­گذاران چقدر با عمل فاصله دارد. فعالان سلامت روان در سایه استقلالی که به­دست آورده بودند، با برنامه­ریزی و تلاش­های مستمر خویش کوشیدند تا این نکته را جا بیندازند که اختلال­های روان­پزشکی به­ویژه افسردگی و اعتیاد را نمی­توان مانند دیابت، افزایش فشارخون، هیپوتیروئیدی، فنیل­کتونوری و... تنها یک شاخه مهم از بیماری­های غیرواگیر درنظر گرفت. تلاش آنها برای ضرورتی بود که احساس می­شد: «تعریف دفتر جداگانه برای سلامت روانی و اجتماعی!» و برای جامه عمل پوشاندن به این باور که «نمی­توان بخش سلامت روان را یک بخش وابسته، در حاشیه دیگر بیماری­ها و گروه های بهداشتی در نظر گرفت!»  دفتر سلامت روانی- اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در سایه استقلال نسبی و سپس کاملی که به­دست آورد، در دو سه سال اخیر بسیاری از موضوع­های به­حال خود رهاشده، دست ناخورده و ناپیموده (از جمله برنامه پیش گیری از خودکشی، تدوین قانون همه­جانبه سلامت روان، تأمین سلامت روان در بحران و بلایا، برقراری تعامل میان دو سامانه سلامت روان و رسانه، آموزش برنامه مهارت­های زندگی و فرزندپروری، مقابله با کودک­آزاری، درمان اعتیاد با متادون و...) را مورد توجه قرار داد. اداره سلامت اجتماعی را بنیان نهاد و فعال کرد؛ به مستندسازی تجربه­ها توجه کرد (مانند تدوین و انتشار راهنمای درمان بیماری­های روان­پزشکی بزرگسالان، قانون همه­جانبه سلامت روان، راهنمای بیان اخبار خودکشی در رسانه­ها، راهنمای تجویز شوک­درمانی و...)؛ شاخص­های جدید تعریف کرد؛ به ایده­های نو میدان داد و زمینه ایده پردازی در گستره های گوناگون را فراهم آورد... ولی...از کف رفتن استقلال این دفتر بسیاری از فعالان حوزه های علوم روان­شناختی و رفتاری (روان پزشکان، روان شناسان، مددکاران اجتماعی و...) را نسبت به اجرایی شدن برنامه­های ازپیش تعریف­شده دلسرد کرد و زایمان جنین تراریخته سلامت روان را برای هزار و یکمین بار به عقب انداخت! جنین ناقص­الخلقه­ای که به­نظر نمی­رسد حتی با سزارین هم به­دنیا بیاید! به احتمال نزدیک به یقین، سی سال، شصت سال و شاید صد سال دیگر هم وزیر بهداشت هم­چنان از اهمیت بهداشت روانی مردم سخن بگوید و بر ادغام برنامه های سلامت روان در سامانه سلامت تأکید نماید، ادغامی که نه اکنون و نه آن زمان اتفاق نخواهد افتاد!!!